Arabistanlı Philby

Arabistan, Osmanlı kültüründe Hicaz adıyla ün salan, Hac yollarını açık tutmak için uğruna asırlarca savaşlar verilen bir bölge olarak öne çıkmaktadır. Emperyalistlerin Osmanlı’yı durdurma istekleri uzun süre devam etmiş ve nihai amaçları bölgeyi Osmanlı’dan koparmak olmuştur. Bu çerçevede Orta Arabistan’ın Necd bölgesinin bedevileri arasında doğup yayılan Vehhâbîlik hareketinin ayrılıkçı faaliyetleri, özellikle İngilizler tarafından desteklenerek burada İngiliz sömürge politikaları uygulamaya konulmuştur.

20. yüzyılın başlarında Ortadoğu’daki Osmanlı-Arap çatışmasıyla ilgili şimdiye kadar yapılmış çalışmalar özellikle Lawrence’ın ismini ön plana çıkarmaktadır. Halbuki bölgedeki yerel yöneticilerin yanı başında çok daha yıkıcı faaliyetlerin aktörleri olan başka önemli İngilizler de bulunmakta idi. Bunlar Britanya’nın çıkarları doğrultusunda Osmanlı aleyhtarı yeni devletler kurma yönündeki faaliyetlerin ya doğrudan planlayıcısı veya uygulayıcısı olmuşlardır.

Elinizdeki bu çalışma, Arabistan’da, bazen seyyah, siyaset adamı, ajan, tüccar ve bazen devletin en üst yetkilisi, yüksek mahkeme üyesi; ama çoğu zaman Kral İbn Suud’un başdanışmanı olarak görev alan İngiliz Harry St. John Bridger Philby’nin (1885-1960) hayatını ve faaliyetlerini konu edinmektedir. Bölgenin kaderinin şekillenmesinde önemli rol oynayan Ajan Philby’yi ve onun yardımıyla Vehhâbîlik hareketini devlete dönüştüren Kral İbn Suud’u anlamak bakımından bu eser, tartışmasız alanında yapılmış ilk araştırma niteliği taşımaktadır.

Prof. Dr. Mehmet Dalkılıç